Tacitus en de Bataven

Publius Cornelius Tacitus (ca 56 - 120) was een van de belangrijkste Romeinse schrijvers. Tacitus schreef over de gebeurtenissen van zijn tijd. In verschillende van de werken van Tacitus komen we de Bataven tegen. In zijn Germania (uit 98) komen ze voor het eerst voor. Dit boek bestudeert de verschillende volken die toen langs de Rijn woonden. Tacitus' beschrijving van de Bataven is positief. Hij vermeldt hun moed, en zegt ook dat de Bataven wel een deel werden van het Romeinse rijk maar dat ze onafhankelijk bleven. Ze betaalden immers geen belastingen aan de Romeinen.

Germania, 29:
"De dapperste van al deze Germaanse volken zijn de Bataven. [.] Oorspronkelijk[1] een volksstam[2] van de Chatten, zijn zij ten gevolge van[3] innerlijke[4] twisten[5] naar deze streken overgestoken, waar zij een deel werden van het Romeinse rijk. Hun erestelling[6] en het uiterlijk[7] merkteken[8] van de oude bondgenootschap[9] bestaat nog: zij worden niet vernederd door cijnsplicht[10] en geen staatsinkomensinner[11] perst[12] hen uit [.]".

>Een van de eerste herdrukken van het werk van Tacitus (ca. 1519).

De basis van de Bataafse mythe ligt in een van de belangrijkste werken van Tacitus, zijn Historiën (uit 115). In Boeken IV en V schrijft Tacitus over het dapper verzet van de Bataafse leider Claudius Civilis tegen de Romeinen (69-70). Civilis beweerde dat de Bataven voor de Romeinen geen bondgenoten meer waren, maar slaven[13]. De plaatselijke leiders hadden geen respect voor de Bataven, en brachten hen enkel ellende. Civilis wilde dat de Bataven oorlog voerden met de Romeinen. Hij zei dat de Romeinen zwak waren en gemakkelijk te overwinnen. En met een overwinning zouden de Bataven het respect van de Romeinen terugwinnen[14].

Historien IV, 14:
"Civilis riep de aanzienlijksten[15] van zijn volk en de meest doortastenden[16], onder het voorwendsel[17] een feestmaal te geven, in een gewijd[18] bos bijeen.[.] Het bondgenootschap met de Romeinen, zei hij, bestaat niet meer zoals voorheen - wij worden behandeld als slaven. [.] Laten we de ogen opheffen[19] en geen angst hebben voor de legioenen[20], die niet zoveel voorstelden. De Bataven kunnen evenwel beschikken over een sterke groep voetvolk[21] en cavalerie, verwantschap[22] met de Germanen, en gedeelde belangen met de Gallische provincies. Zelfs de Romeinen zal deze oorlog niet onwelgevallig[23] zijn, waarvan een onduidelijke uitkomst [Keizer] Vespasianus de rebellen zal doen respecteren, en een overwinning geen plaats biedt[24] voor excuses."

De boeken van Tacitus werden in zijn tijd veel gelezen. In de Middeleeuwen was er geen aandacht voor de oude schrijvers en dus ook niet voor de boeken van Tacitus. In de Renaissance kwamen de werken van Tacitus opnieuw in de belangstelling. Nieuwe uitgaven verschenen in Rome (1515) en Basel (1519). Ze werden gelezen door de nieuwe geleerden uit die tijd, >de humanisten. Zo kreeg ook de Bataafse mythe opnieuw aandacht.