Radicalere eisen

Inleiding

Julius MacLeod (1857-1919)

Op het einde van de 19de eeuw veranderde het Belgische politieke systeem. In 1893 werd het >algemeen meervoudig stemrecht (AMS) ingevoerd, een variant van het algemeen (mannen)stemrecht. Geen enkele partij kon nu nog de eisen van de flaminganten, en hun stem, negeren. Zowel binnen de liberale, socialistische als de katholieke partij wonnen de Vlaamsgezinden aan invloed. Toch was het vooral de katholieke partij die de flaminganten bleef vertegenwoordigen in het parlement. Ook omdat tussen 1886 en 1900 geen enkele andere partij in Vlaanderen een plaats in het parlement won. Rond deze tijd begonnen de scherpe tegenstellingen tussen katholieken en liberalen te verdwijnen. Hierdoor ontstond er een opener intellectueel klimaat[1], waarin de flaminganten de Vlaamse kwestie opnieuw gingen bekijken. De democratische ideeën van de jaren 1850 en 60, die door Vuylsteke waren verwoord, kregen terug veel aanhang. De Vlaamse Beweging hield zich vanaf dit moment niet enkel bezig met taalwetten, maar ook met economische en onderwijskwesties. Julius MacLeod, wetenschapper (hoogleraar aan de Universiteit van Gent) en liberaal flamingant, was een van de belangrijkste figuren uit deze nieuwe fase binnen de Vlaamse Beweging. >Voor een korte beschrijving van het leven van Julius MacLeod klik hier.

Onderwijs en wetenschap zijn de sleutels

Titelpagina van
Het Nederlandsch en de wetenschap
van Julius MacLeod (1901)

Net als Vuylsteke was MacLeod van oordeel dat de positie van het Vlaamse volk enkel verbeterd kon worden als er ook economische en culturele maatregelen getroffen werden. Taalwetten alleen waren niet voldoende. Ze moesten samengaan met de verbetering en uitbreiding van het onderwijs. Het onderwijs in Vlaanderen moest, volgens MacLeod, volledig en enkel in het Nederlands georganiseerd worden. Volgens MacLeod had de elite bij dit proces een belangrijke rol te spelen. De elite in Vlaanderen moest actief deelnemen aan het wegwerken van de achterstand van het Vlaamse volk. MacLeod beweerde dat het Frans geen hogere taal en cultuur vertegenwoordigde dan het Nederlands. De Franstalige elite in Vlaanderen kon dus geen enkele rol spelen bij het opvoeden van de lagere Vlaamse klassen. Deze taak kwam toe aan de nieuwe, opkomende generatie van Nederlandstalige intellectuelen.

Volledig Nederlandstalig onderwijs

MacLeod pleitte voor een volledige vernederlandsing van het onderwijs. Daarnaast moest ook de kwaliteit van het onderwijs verbeterd worden. MacLeod wilde een totale vernederlandsing[2]. Het Nederlands moest de enige voertaal worden, en dit op alle niveaus, van het lager tot het hoger onderwijs. Tot op dit moment was enkel het lager onderwijs volledig Nederlandstalig (met uitzondering van Brussel). Het middelbaar onderwijs was tweetalig Frans en Nederlands, en op het hoger onderwijs (de universiteiten van Gent, Leuven en Brussel) werd enkel het Frans gebruikt. Volgens MacLeod kon de Vlaamse cultuur op Europees niveau komen door de volledige vernederlandsing van het onderwijs en met de hulp van de intellectuelen aan de (nieuwe) Nederlandstalige universiteiten. MacLeods eisen zouden in de komende jaren volledig overgenomen worden door de Vlaamse Beweging. Ze ging streven naar volledig Nederlandstalig onderwijs en het omvormen van de universiteit van Gent tot de >>eerste Nederlandstalige universiteit van België.

Sinds de eerste taalwetten (1873, 1878, 1883) waren er ook andere, belangrijke veranderingen gebeurd: zo was in 1886 de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde opgericht; begon een aantal besturen van steden en gemeenten enkel het Nederlands als voertaal te gebruiken; en werden er meer Nederlandstalige kranten gedrukt om de Vlaamse lezers, die stemrecht hadden verworven, te bereiken. De Vlaamse Beweging bestond nu vooral uit ambtenaren, bedienden en onderwijzers. Voor hen betekende de vernederlandsing van het openbare leven meer werkmogelijkheden.

Radicalere eisen

De eis voor de volledige vernederlandsing van het onderwijs in Vlaanderen was radicaal. Tot nu toe was de Vlaamse Beweging tevreden geweest met het tweetalig statuut van Vlaanderen. Volledige vernederlandsing van het onderwijs hield in dat het Nederlands de taal van deze streek was en dat ook het bestuur en de rechtspraak enkel in deze taal georganiseerd dienden te worden. Dit was een rechtsreekse aanval op de Franstalige toplaag[3] van de Vlaamse samenleving - minder dan 5% van de lokale bevolking.

In 1898 volgde de Gelijkheidswet. De Gelijkheidswet erkende het Nederland als rechtstaal[4]. In wetteksten verkreeg de Nederlandse tekst dezelfde status als het Frans. Door deze wet werd het Nederlands voor het eerst belangrijk op nationaal niveau, waar tot dan toe het Frans domineerde.

Nederlands als cultuurtaal

“Les ministres flandrins",
karikatuur op de Gelijkheidswet.
>Voor een Nederlandse
vertaling klik hier.

Tijdens deze jaren ging de kwaliteit van de taal van de Vlamingen sterk vooruit. Het was nu een standaardtaal (en dus geen verzameling dialecten meer) die meer en meer gebruikt werd dankzij het onderwijs en de media, én het was een taal die gedeeld werd met Nederland (en dus geen Vlaams-Belgische taal). Daarnaast kwam, traag maar geleidelijk, het Nederlands ook op als taal van de wetenschap. Toch werd het Nederlands nog vaak beschouwd als een 'lompe' taal, die slecht beheerst werd en op verschillende manieren uitgesproken. De Vlamingen hadden wel de spelling en schrijftaal uit Nederland overgenomen, maar de gesproken taal niet. In deze karikatuur op de Gelijkheidswet wordt gespot met de taal van de Vlamingen. Er wordt gesuggereerd dat er geen standaardtaal bestond, enkel dialecten.

Vragen en antwoorden

1. Op welke manier moest, volgens MacLeod, de intellectuele achterstand van de Vlamingen worden weggewerkt?

>Voor het juiste antwoord klik hier.

2. Waarom betekende de eis voor volledig Nederlandstalig onderwijs een radicalisering van het programma van de Vlaamse Beweging?

>Voor het juiste antwoord klik hier.

3. Welke vooroordelen bestonden er tegen de taal van de Vlamingen?

>Voor het juiste antwoord klik hier.

Na MacLeod volgde Lodewijk de Raet als flamingantistisch intellectueel en ideoloog van de Vlaamse Beweging. De Raet legde vooral de nadruk op de economische ontwikkeling van Vlaanderen. >Klik hier om verder te lezen.