Ελληνιστική κεραμική από θέση στην κορυφή λόφου βόρεια των Καντηλιανών: α) μια βάση αμφορέα (πιθανότατα από τη Σάμο) και β) θραύσματα μερικών μελαμβαφών κάνθαρων. Φωτογραφία: Γ. Κοζάτσας.

Ο πιο εντυπωσιακός αρχαιολογικός χώρος του νησιού είναι η οχυρωμένη Ελληνιστική πόλη, γνωστή ως Κάστρο. Η πόλη καλύπτει μιας έκταση 7 εκτάριων περίπου και η κεραμική και τα νομίσματα που έχουν βρεθεί εντός του χώρου την χρονολογούν στα τέλη του 4ου έως και τα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ.. Και η πόλη και το νησί ήταν πιθανόν γνωστά ως Αιγιλία κατά την Κλασική έως Ρωμαϊκή περίοδο. Μάλιστα οι αρχαίες πηγές αναφέρουν την Ελληνιστική Αίγιλα ως πειρατική κοινότητα της οποίας οι δραστηριότητες οδήγησαν σε αρκετές στρατιωτικές αποστολές, όπως την επίθεση του Ροδίτικου στόλου τον 3ο αιώνα π.Χ. και την τελική λεηλασία της πόλης από το Ρωμαϊκό στόλο το 69-67 π.Χ.. Στο Κάστρο διεξάγονται ετήσιες ανασκαφές (ένα ξεχωριστό πρόγραμμα το οποίο διευθύνεται από τον Έλληνα συνεργάτη της ΕΕΑ, Άρη Τσαραβόπουλο, βλ. Martis et al. 2006) οι οποίες έχουν φέρει στο φως πολλαπλές φάσεις οχυρώσεων, ένα νεώσοικο λαξευμένο στο βράχο, ένα ναό αφιερωμένο στον Απόλλωνα στο λιμάνι του Ξεροπόταμου, και αρχαιολογικά και επιγραφικά ευρήματα που αναδεικνύουν τις ευρύτερες πολιτιστικές, οικονομικές και πολιτικές σχέσεις της Αίγιλας (βλ. επίσης Martis et al. 2006).

Λυχνάρι που βρέθηκε νότια των Χαρχαλιανών, με καφε-κόκκινο επίχρισμα και επιγραφή κατασκευασμένη σε καλούπι (…ΕΝΕΙ ΠΑ ΣΙ…). Φωτογραφία: S. ONeill.

Η επιφανειακή έρευνα της ΕΕΑ στο ευρύτερο νησιώτικο τοπίο ανέδειξε μια πιο εκτενή κατανομή Ελληνιστικού υλικού σε διάφορες τοποθεσίες, όμως όσον αφορά την Κλασική περίοδο, καθώς και τη Ρωμαϊκή, υπάρχουν λιγοστές ξεκάθαρες ενδείξεις για σημαντική δραστηριότητα (αν και η μελέτη βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο). Ο Alan Johnston (UCL) θα μελετήσει το συγκεκριμένο υλικό την άνοιξη του 2008 ώστε να αποσαφηνίσει καλύτερα αυτή την φαινομενική ασυνέχεια και να διερευνήσει το χαρακτήρα της Ελληνιστικής παρουσίας στο ευρύτερο τοπίο, ιδιαίτερα ως προς τη σχέση του με τις πιο γνωστές δραστηριότητες της κοινότητας του Κάστρου.

Με το τέλος της κοινότητας του Κάστρου, υπάρχει ελάχιστο υλικό από την μετέπειτα Ρωμαϊκή περίοδο (αναμένεται περαιτέρω μελέτη του υλικού της ΕΕΑ για αυτή την περίοδο). Παρόλα αυτά, ανασκαφές στα πλαίσια ενός ξεχωριστού προγράμματος υπό την διεύθυνση του Άρη Τσαραβόπουλου (βλ. Pyrrou et al. 2006) έφεραν στο φως κιβωτιόσχημους τάφους του 5ου-7ου αιώνα μ.Χ.. Οι τάφοι συμπληρώνονται με τα ευρήματα της επιφανειακής έρευνας, η οποία υποδεικνύει την ύπαρξη άφθονης Ύστερης Ρωμαϊκής κεραμικής στο νησί, υπό τη μορφή διασποράς μικρής πυκνότητας στα πιο γόνιμα τμήματα του νησιού. Άλλες έξι περίπου πυκνότερες διασπορές πιθανόν να αποτελούν μικρές, μόνιμες κοινότητες οι οποίες κατανάλωναν και απέρριπταν ένα ενδιαφέρον φάσμα κεραμικής, όπως χοντροειδή κεραμική, αγγεία αποθήκευσης με εγχάρακτη διακόσμηση από χτένα, επιτραπέζια αγγεία με επίχρισμα, και γυαλί. Αναμένεται να διερευνηθούν αυτές οι κατανομές πιο εντατικά κατά τη διάρκεια της μελέτης.

Martis, T. and Zoitopoulos, M. and A. Tsaravopoulos 2006 'Antikythera. The Early Hellenistic Cemetery of a Pirate's Town', in S. A. Luca and V. Sîrbu (eds.) The Society of the Living - the Community of the Dead (from Neolithic to the Christian Era). Proceedings of the 7th International Colloquium on Funerary Archaeology: 125-134. Sibiu: Bibliotheca Septemcastrensis. (πλήρες κείμενο, 15.8 MB pdf)

Pyrrou, N., Tsaravopoulos, A. and C. O. Bojica 2006 'The Byzantine Settlement of Antikythera (Greece) in the 5th-7th Centuries', in S. A. Luca and V. Sîrbu (eds.) The Society of the Living - the Community of the Dead (from Neolithic to the Christian Era). Proceedings of the 7th International Colloquium on Funerary Archaeology: 224-236. Sibiu: Bibliotheca Septemcastrensis. (πλήρες κείμενο, 15.8 MB pdf)