Η θέση του ελληνικού νησιού των Αντικυθήρων ανάμεσα στο Αιγαίο και την κεντρική Μεσόγειο. Εικόνα: A. Bevan

Η Επιφανειακή Έρευνα Αντικυθήρων ήταν ένα διεπιστημονικό ερευνητικό πρόγραμμα με πολλαπλά στάδια τα οποία περιλάμβαναν έρευνα πεδίου, μελέτη υλικού και εργαστηριακές αναλύσεις. Το πρόγραμμα αποσκοπεί στην διερεύνηση της μακροπρόθεσμης ιστορίας και ανθρωποοικολογίας αυτού του μικροσκοπικού Ελληνικού νησιού. Το ερευνητικό πρόγραμμα διήρκησε από το 2005 εώς το 2008, τα συνέδρια μελέτης του υλικού ολοκληρώθηκαν το 2010 και η πλήρης σειρά εκδόσεων των ευρημάτων μας είναι τώρα διαθέσιμη. Παρακαλούμε να δείτε παρακάτω αλλά και στις επόμενες σελίδες αυτού του ιστότοπου για περισσότερες πληροφορίες.

Τα Αντικύθηρα είναι μια από τις πιο μικρές (περίπου 20 τ.χλμ.) και απόμακρες κατοικημένες περιοχές της νησιωτικής Μεσογείου. Παράλληλα πρόκειται για μια από τις πιο καλά τοποθετημένες, πάνω σε σταυροδρόμι θαλάσσιων διαδρομών με το βόρειο-νότιο άξονα να συνδέει τα νότια Βαλκάνια (Πελοπόννησο) με την Κρήτη και τον ανατολικό-δυτικό άξονα να συνδέει την ανατολική με την κεντρική Μεσόγειο. Αυτή η στρατηγική, αλλά και πολλές φορές εύθραυστη και περιθωριακή θέση χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενός οχυρωμένου πειρατικού κοινωνικού συνόλου κατά την ελληνιστική περίοδο (4ο έως 1ο αιώνα π.Χ.), καθώς και από ένα ναυάγιο που βρέθηκε μερικές εκατοντάδες μέτρα από την ξηρά και χρονολογείται στον 1ο αιώνα π.Χ.. Από το συγκεκριμένο ναυάγιο προήλθαν μια σειρά μπρούτζινων αγαλμάτων, καθώς και ο γνωστός μηχανισμός των Αντικυθήρων, μια πολύπλοκη συσκευή ναυτικής πλοήγησης.

Τα Αντικύθηρα προσφέρουν εξαιρετικά ευνοϊκές ερευνητικές συνθήκες, για τρεις βασικούς λόγους:

• Τα μικρά νησιά τείνουν να σημαδεύονται από απότομες πληθυσμιακές αλλαγές, καθώς και από περιόδους ολικής εγκατάλειψης και επανεγκατάστασης. Πράγματι, τα αποτελέσματά μας αποδεικνύουν ότι το παρελθόν των Αντικυθήρων είναι μακρύ και πολυτάραχο. Ξεκινά κατά το τέλος της Ύστερης Νεολιθικής και χαρακτηρίζεται από σημαντική ανθρώπινη παρουσία κατά την εποχή του Χαλκού, από μια οχυρωμένη πόλη κατά την ελληνιστική εποχή, από κοινωνικά σύνολα κατά την ρωμαϊκή εποχή, από Βυζαντινά και Ενετικά στοιχεία και από ένα πρόσφατο επεισόδιο επανεγκατάστασης. Εκτός από κάποιες έντονες αυξήσεις πληθυσμού, υπήρξαν και σημαντικές μειώσεις στον αριθμό των κατοίκων, ειδικά τα τελευταία εκατό χρόνια. Αυτή η σχετικά ανομοιογενής παρουσία ανθρώπινης δραστηριότητας διευκολύνει τη χρονολόγηση και κατανόηση των οικισμικών στρατηγικών και των πολλαπλών κύκλων επένδυσης στο τοπίο (π.χ. αναβαθμίδες) σε σχέση με άλλα Μεσογειακά τοπία.
• Μικρά νησιά, όπως τα Αντικύθηρα, μπορούν να παίξουν ιδιόρρυθμους αλλά και αποκαλυπτικούς ρόλους στα πλαίσια ευρύτερων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δικτύων (για παράδειγμα ως χώροι υποδοχής προσφύγων, κυνηγών, πολιτικών εξόριστων, ερημιτών, μοναχών ή/και πειρατών. Μέσω της ΕΕΑ καταφέραμε να μελετήσουμε πολλά από αυτά τα φαινόμενα συνδυάζοντας διαφορετικά είδη περιβαλλοντικών, αρχαιολογικών και ιστορικών στοιχείων και θέτοντάς τα εντός του ευρύτερου Μεσογειακού πλαισίου από το οποίο προέρχονται.
• Τα Αντικύθηρα είναι αρκετά μικρό νησί ώστε να είναι εφικτή η πραγματοποίηση εντατικής επιφανειακής έρευνας σε όλη του την έκταση, καθώς επίσης να είναι δυνατή η συνολική περισυλλογή περαιτέρω δεδομένων. Παρά την επιτυχή υλοποίηση αρχαιολογικών και περιβαλλοντικών ερευνών υψηλής ανάλυσης σε αρκετά νησιά του Αιγαίου, όπως τα Κύθηρα, η Μήλος, η Κέα και η Κρήτη, τα ερευνητικά αυτά προγράμματα περιορίζονταν υποχρεωτικά σε δειγματοληψία της ευρύτερης περιοχής για την περισυλλογή υλικού. Αντίθετα, στα Αντικύθηρα μας δώθηκε η δυνατότητα να περισυλλέξουμε πληροφορίες από όλο το νησί, επιτρέποντας έτσι μια μεγαλύτερη ποικιλία αναλύσεων.

Οι ιστοσελίδες αυτές αποτελούν μια εισαγωγή στους στόχους, τις μεθόδους αλλά και τα αποτελέσματα της ΕΕΑ. Εκδόσεις της ΕΕΑ περιλαμβάνουν ένα βιβλίο, ένα ανοιχτό αρχείο ψηφειακών δεδομένων και πάνω απο δέκα άρθρα συζήτησης*, στα οποία αναφερόμαστε σε άλλες σελίδες αυτού του ιστότοπου όπου είναι σχετικά. Τα υλικά ευρήματα της έρευνάς μας είναι τώρα αποθηκευμένα στο νησί των Κυθήρων υπό τον άμεσο έλεγχο της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και οποιοδήποτε αίτημα για πρόσβαση και μελέτη θα πρέπει να γίνει μέσω αυτής. Ως ομάδα, δεχόμαστε ευπρόσδεκτα την επαναμελέτη αυτού του υλικού χωρίς να προϋποθέτουμε συμβούλευση. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας για οποιεσδήποτε απορίες ή παρατηρήσεις.

Andrew Bevan (UCL)
James Conolly (Τρεντ)
σε συνεργασία με τον Άρη Τσαραβόπουλο (ΚΣΤ’ ΕΠΚΑ)